2020 Ma Ka ʻŌlelo Noʻeau

ʻAʻohe nō pono e hoʻomaopopo ʻia kākou iho no ka makahiki nei. Loli honua ihola ka nohona i ka maʻi ahulau COVID-19. He koʻikoʻi nō naʻe ko kākou nalu, wae, a kālailai i ko kākou hoʻomanawanui i ka ʻīnea, ʻoiai, he haʻawina ma laila. Aia ma lalo iho nō nā ʻōlelo noʻeau a kūpuna i kū loa i nā manaʻo, haʻawina o ka naʻau, a pōʻaiapili o ka makahiki piʻoloke nei. He hoʻokuanaʻike hou i ka ʻike kuʻuna a kū i nā hanana o kēia au. He mea ka maʻi ahulau i ʻike maoli ʻia e ko kākou poʻe kūpuna. Ua emi nui mai ka heluna kanaka Hawaiʻi ma kēlā kenekulia aku nei i nā maʻi o ka ʻāina ʻē. ʻO kākou hawaiʻi e ola nei, he hua o ia mau kūpuna i puka lanakila. No laila i koʻikoʻi ai ko kākou ʻimi i nā haʻawina i ili mai kūpuna mai a hoʻokuanaʻike ma ke ʻano e kūpono ai ko kākou ola.

Ua pili kēia ʻōlelo i ia wā hihia i paʻakikī ai ka ʻike i ka hopena e puka ai mai ka pilikia aku. Ua ʻano like nō paha me ka makani pāhili. Ua ʻike ʻia nō he pōʻino e hiki mai ana ma ka nalunalu o ke kai, i ka pā ikaika o ka makani, ʻaʻole naʻe ʻike ʻia ka hopena - e māʻalo ana paha, e pae ana paha i ka ʻāina. Penei paha kākou a pau i ia wā i hoʻomaka mua ai e laha ka maʻi ahulau ʻo COVID-19. Ua ʻano lohe kākou no ka loaʻa o ia maʻi ma kekahi māhele o Kina. Ua hoʻomaka e ʻano pae ma nā mokuʻāina o ʻAmelika Hui Pū ʻia. I loko o ka ʻike ʻole i ka hopena kikoʻī, ma ka makaʻala i ke ao e ʻano wānana ai kākou i ke ʻano maikaʻi ʻole o kekahi mea e hōʻea ana.

Hoʻomanaʻo anei ʻoe i kou lohe mua ʻana no ke kauoha noho hale o Hawaiʻi nei? Ua like nō paha ko kākou a pau kāhāhā.

He ʻōlelo noʻeau kēia e walaʻau ana no ke kanaka hōʻoio i kona aliʻi, ʻāina, a me kāna mau hana ponoʻī iho nō. Akā, ma ia wā o ke kauoha noho hale o ka makahiki nei, ʻaʻohe nō koho. I loko o kou kaena a kaena ʻole paha, he noho hale wale nō hoʻi ka mea e hana ai. ʻO ka mea e kaena ai ka noho ma ka hale ma ka MH 2020, i loko o ke kuānea a manakā paha, ʻo ia hoʻi ke kōkua o ia noho hale ʻana i ka hoʻopakele i ke ola kanaka i ia mau lā i hāʻule nui ai ka poʻe i ʻō a i ʻaneʻi o ka honua i ka maʻi ahulau. Ma ka MH 2020, he kaena ka noho hale i palekana ke kaiāulu, ka lāhui aloha.

ʻO ke kake, he oli i haku ʻia a mōakāka ʻole ka ʻōlelo. Ua hoʻololiloli a hoʻokomo ʻia nā kāpana i mea e hūnā ʻia ai ka manaʻo. Eia kekahi laʻana o ke kake mai ka puke wehewehe mai a Pukui me Elbert:

ke kake: nohouwō o luhunā, nohouwō o lahalō

ka manaʻo: noʻu ʻo luna, noʻu ʻo lalo

ʻO ke kanaka i lilo i ke kake o Lehua, ua luʻu loa i ka hoʻolohe a kālailai i kekahi mea ʻano pohihihi. ʻAʻohe mea e kulaʻi i ke kualena o kona manaʻo. Pēlā nō paha kākou i ka nānā nūhou a kūlelepaho i ka makahiki nei, ʻoiai, ua paʻa ma ka hale a nui ka ʻike e puka ana i kēlā lā kēia lā. Ua lilo nō hoʻi kākou i ke kake o Lehua.

He ʻōlelo nōhie kēia a ka lawelawe o ke aloaliʻi no ka maka laha ʻole o ke aliʻi. He hōʻike i ko ka lawelawe mahalo i ia kuleana ona i ke aliʻi i loko o kona ʻike pinepine ʻole i ka maka o ke aliʻi. Ma ka makahiki nei, ua ahuwale maila kekahi ʻano maka laha ʻole ʻokoʻa o ko kākou mau kaiāulu. ʻO ia nō ko kākou mau hoa e hōʻea ana i ka hana i kēlā lā kēia lā i holopono ai ko kākou nohona ma kēia pōʻaiapili hopohopo. ʻO nā hoa e ʻaʻa ana i kēlā lā, kēia lā no ka pono o kākou a pau: ʻo ke kauka ʻoe, ʻo ke kahu maʻi ʻoe, ʻo ke kinai ahi ʻoe, ʻo ka mākaʻi ʻoe, ʻo ke kumu kula ʻoe,ʻo ka lawe leka ʻoe, ʻo ka limahana hale kūʻai, a pēlā wale aku. Ua kau nui ko kākou manaʻo i ka mahalo i kā lākou mau hana koʻikoʻi i ka makahiki nei. He laha ʻole ko lākou mau maka, ʻoiai, ma mua o ka makahiki nei, ʻaʻole lawa ko kākou mahalo i kā lākou mau hana koʻikoʻi ma ke kaiāulu.

ʻO ka nani lua ʻole o Hawaiʻi ʻo ia ko kākou alu i loko o ka wā e pilikia ai kekahi kanaka. Ua pili nō paha i ko kākou noho ʻana ma ka mokupuni a kaukaʻi nui ma luna o nā hoa o ke kaiāulu. ʻO ia ke kumu i mea nui ai nā pilina o kākou ma Hawaiʻi nei. Ua ahuwale maoli nō kēia hilinaʻi ʻana, kēia ʻilau like ʻana i ka makahiki nei. Nui ka poʻe i kōkua ma ka humu māpoho a hoʻouna aku i nā hoa. Ua alu ka poʻe ma ka hoʻomākaukau i ka ʻai a lawe aku i nā kūpuna a ʻohana i pono i ke kōkua ma ia wā. Ua ʻimi ka poʻe i ke kākoʻo i nā ʻoihana kūloko o ke kaiāulu. ʻO ia nō ka manaʻo o kēia ʻōlelo noʻeau a he mea ia i hana nui ai ka poʻe i ka makahiki nei. A he mea kuluma ia o ka ʻāina nei.

Ua ahuwale maoli nō ma Oʻahu ka hopena o ka loaʻa ʻole o nā malihini kipa ma Hawaiʻi. Ua ʻano ʻike ʻia nō ka pā o ko kākou ola i ka ʻoihana hoʻokipa malihini akā ʻaʻole paha kākou noʻonoʻo no ia kumuhana i kēlā lā kēia lā. Ma kekahi ʻaoʻao, he ʻoihana mana ka hoʻokipa malihini ma Hawaiʻi. Nui ka poʻe e hana ʻole ana ma kēia wā, ʻoiai, ua pau ke kipa ʻana mai o ka malihini a he minamina maoli nō. Ma kekahi ʻaoʻao naʻe, ua hakahaka loa ke alanui o Oʻahu, nā kahakai kaulana o ka ʻāina, a me nā ala hekehi. Ua limua ka moku. ʻO ia hoʻi, ua maluhia, a ua uluāhewa ka limu a uhi ʻia ka ʻāina. ʻAʻole i limua maoli ka moku, akā, ua maluhia no kekahi wā pōkole i ke kipa ʻole mai o ko waho. ʻOiai ua ʻike kākou i ke kaukaʻi nui ma kēia ʻoihana, he wā paha kēia e ʻimi ai i ala e ʻokoʻa ai ka ʻoihana kipa malihini mai kēia mua aku i ʻole e haumia ka ʻāina.

I ka makahiki nei, ua ʻike maoli kākou i ka hana, ka hele kula, me ka launa kanaka ma ke ʻano kelekaʻaʻike. ʻEhia āu “pau hana” kelekaʻaʻike i komo ai me nā hoa? Ua ʻike maoli kākou i nā palena o ka ʻenehana. No laila i kū ai kēia ʻōlelo noʻeau i ka makahiki nei. ʻO ka manaʻo, ua ʻike maoli nō i ke ʻano o kekahi mea. Ua ʻike maoli kākou i ke ʻano o ka hana kelekaʻaʻike. No kekahi mau hana, ʻaʻole paha kūpono ka hoʻokō ʻia ma ke ʻano kelekaʻaʻike. Akā, ma ke koi ʻia e hana kelekaʻaʻike, ua ʻike ʻia, ua hiki nō ke hoʻokō ʻia kekahi mau hana kiko'ī ma o ka ʻenehana. ʻOiai ua nui kā kākou hana ma ka ʻenehana i kēia makahiki, ua pau hoʻi ke kuhihewa. E nalu paha kākou i nā wā e kūpono ai ka ʻenehana, me nā wā kūpono ʻole paha.

He ʻōlelo hōʻoliʻoli ʻo "ʻOwē sananā!" i hoʻopuka ʻia e nā sela moku iā lākou e inu lama ana. ʻAʻohe nō paha i pono e wehewehe ʻia ke kumu i kūpono ai kēia manaʻo i ka makahiki nei.

Penei nō ka nohona kanaka, ʻeā? He ihona nō paha kekahi hapa o ka makahiki nei a he piʻina nō paha kekahi hapa. Ma ia mau wā o ka ihona e ahuwale mai ai ko kākou mau ikaika a nāwaliwali paha. E lawe ʻia kēlā ʻike a hoʻohana ʻia e like me ka mea e pono ai no ka piʻi hou ʻana aʻe. ʻO ka ihona, he mea ia o ka manawa wale nō, ʻaʻole ia he mea kūmau. A ʻo ia kekahi haʻawina nui o ka makahiki nei. Ua nui ka loli mai ka hoʻomaka o ka makahiki a i ka pau ʻana. Ua nui ka ʻīnea, ua nui ka pilikia. ʻO ka mea koʻikoʻi, ʻo ia ko kākou hoʻomanawanui ma ka ihona a hōʻea hou i ka piʻina. He hoʻomaopopo pū iā kākou i ke kiʻi nui o ke ola kanaka.

ʻO kākou nō kēia. He kumu lāʻau i ʻoi mau ka nani maikaʻi i loko o ka pā ikaika mai o ka makani o ka makahiki 2020. He holu nape kā kākou. E pali aku kou kua, e mahina kou alo, ua puka mai i ka makahiki hou. ʻAʻole i pau ke kūpilikiʻi o kēia wā, eia naʻe, ua nui ko kākou ulu ma kēlā makahiki i hala aku nei a ua nui nā haʻawina e mahalo ai kākou. ʻO ko kākou hōʻea palekana ʻana i kēia makahiki hou, he mea e mahalo ʻoiaʻiʻo ai kākou.

E oʻu mau hoa o ke kānoa hoʻokahi, e mau ko kākou ʻimi i ka hoʻoikaika ma ka nānā aku i nā pōʻaiāpili o ko kākou ola mai ke kuanaʻike o ko kākou mau kūpuna. He ʻike waiwai lua ʻole ko laila. E ʻimi, e wae, e kālailai, a e hāpai ʻia aʻe nō.