Lehulehu a Manomano

E hoʻolohe mai nō i ka ʻatikala holoʻokoʻa!

Mau nō koʻu hoʻomanaʻo i ia lā i heleleʻi mōkākī ai kekahi hapa o koʻu kahua ʻike kuʻuna Hawaiʻi. Ua hala he 15 makahiki a ʻoi, mau nō naʻe koʻu hoʻomanaʻo kikoʻī. Mau nō koʻu hoʻomanaʻo i ka ʻoluʻolu ʻole o koʻu naʻau. Mau nō koʻu hoʻomanaʻo i koʻu kānalua ʻana i ka ʻike i paepae ʻia a paʻa koʻu mauli he Hawaiʻi. He haumāna papa 8 au ma ia manawa. E kamaliʻi wale ana nō.

He haumāna kaiapuni au i hoʻokahua ʻia ma ka ʻike lehulehu a manomano o koʻu mau kūpuna. Ua aʻo ʻia no nā aliʻi o ke au i hala, nā moʻolelo kaulana, nā meʻe o ka lāhui a no ka nohona makeʻe ʻāina o ia au i newa akula. ʻO kekahi mea i aʻo ʻia ma koʻu mau makahiki ma ke kula kaiapuni, ʻo ia hoʻi ke kaʻina moʻokūʻauhau o nā mokupuni o Hawaiʻi. ʻO Papa lāua ʻo Wākea kai noho pū a hānau ʻia ʻo Hawaiʻi Mokupuni, ka hiapo, a ʻo Kauaʻi mā nā muli. Hoʻomanaʻo au i ka hāʻawi ʻia mai he puke hakahaka iā mākou, na mākou e kaha i nā kiʻi a kākau i nā moʻolelo i paʻa naʻau ka ʻike. Ua haʻalele naʻe au i ka pūʻā ʻoluʻolu o ke kaiapuni a hele akula i ke kula Pelekānia iaʻu e ʻōpiopio ana nō.

He lumi papa ʻepekema maʻamau nō ia o ke kula Pelekānia: ʻo ka paia o hope, he mau pukaaniani ko luna a he waihona ma ka hapa o lalo, ma ka paia o mua, he ʻelua puka kahi e komo ai, a ʻo kekahi e haʻalele ai nā haumāna, ma waena o ia mau puka, he papa ʻeleʻele. E kū ana kaʻu kumu ʻepekema i mua o ka papa. He haole o ka ʻāina ʻē. He kāne ʻoluʻolu waipahē. E noho ana mākou haumāna a hoʻolohe i kā ke kumu e wehewehe ohohia ana no ke kino ʻana mai o nā mokupuni o Hawaiʻi Pae ʻĀina. Hoʻopuka aʻela ʻo ia, wahi a ka noiʻi a ke kanaka hulihonua, ʻo Kauaʻi ka ʻāina kahiko loa, a ʻo Hawaiʻi ka muli loa.

Ke lohe ʻia kekahi manaʻo i ʻēkoʻa i ka mea āu i piliwi piha ai mai ka wā kamaliʻi, ulukū maoli ka manaʻo. Ua kānalua koke au i kā ke kumu e wehewehe ana. A walaʻau maila ke kumu no nā hiʻohiʻona o ka ʻāina e ʻike ai kākou i kona kūlana moʻokūʻauhau. He mokupuni ʻano poepoe ʻo Kauaʻi a ʻaʻai ka ʻāina, pēlā e ʻike ai i kona kūlana he ʻāina kahiko. No Hawaiʻi Mokupuni, ua mau kona ulu ʻana aʻe i ka pele a pēlā e ʻike ai i kona kūlana he muli. Ua kipa mua au i ka luapele o Halemaʻumaʻu ma Kīlauea i koʻu wā e kamaliʻi ana, no laila, ua ʻike ʻoiaʻiʻo nō au i ia kūʻikena.

ʻO kekahi ʻaoʻao o ka hoʻonaʻauao ʻAmelika, ʻo ia kona kālele ma ka pololei me ka hewa. Inā pololei kekahi manaʻo, ua hewa kekahi manaʻo. He poʻe i kaukaʻi nui i ka ʻike ʻepekama. ʻO ia ke kuanaʻike o ke kula Pelekānia. ʻOiai au ma ia ʻano honua, ua kemua maoli au. Ua hilinaʻi i ka manaʻo i hoʻopuka ʻia e ke kumu. Noʻonoʻo ihola au, inā ua pololei kēia ʻike a hōʻoia ʻia e ke kanaka ʻepekema, he hewa nō paha ka ʻike kuʻuna Hawaiʻi.

He minamina nō ia, ʻoiai, ua hiki ke lilo loa ke kanaka i kēia ʻano manaʻo kānalua. ʻAʻohe nō ala maʻalahi e ʻimi ʻaeʻoia ai ka haumāna a loaʻa mai ka hāʻina no ia nīnau -- no ke aha i ʻēkoʻa ai ke kaʻina mokupuni i paʻa i ka Hawaiʻi i ka ʻike i paʻa i ka ʻepekema haole. He poʻe akamai maoli nā Hawaiʻi, keu hoʻi ma ke kilo i ka ʻāina. ʻO ia ka mea i aʻo ʻia ma ke kula kaiapuni. Eia naʻe au, he keiki ʻumikūmākolu oʻu makahiki e noʻonoʻo ana i ke kumu i kuhi ʻia ai ʻo Hawaiʻi Mokupuni ka hiapo inā ua ahuwale kona kūlana he muli ʻoiai ʻo ia e ulu ana a i kēia lā ʻānō. ʻO ka ʻoiaʻiʻo, ua hoʻomau aku au he mau makahiki me ka nē ʻana mai o ia mau manaʻo kānalua iaʻu.

A hala he mau makahiki, i ke kō ʻana o ke au, hoʻoholo akula au e aʻo i ka Haʻawina Hawaiʻi no ka ʻimi i

ka hoʻoikaika i koʻu mākau ʻōlelo. Ma ia wā, ua koikoi ʻia au e nā hoa kulanui e komo pū ma kekahi huakaʻi pana ʻāina o Hilo. E mākaʻikaʻi like ana kekahi pūʻulu haumāna o ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo a me Ke Kulanui Kaiāulu o Hawaiʻi. He kau kaʻa ʻōhua, kū ma kekahi mau wahi kikoʻī, a he hoa haʻiʻōlelo e wehewehe ana i nā moʻolelo o ka ʻāina. Inā ʻoe kamaʻāina i ke anilā o Hilo ma ʻAukake, ua hiki nō paha ke hoʻomoeā ʻia ke ʻano ikīki o ke ea. Nanea nō naʻe i ka hoʻolohe i nā makamaka o Hanakahi.

Hōʻea akula nō i ka panina o ka huakaʻi, pā ikaika ana ka lā a māloʻeloʻe ka wāwae. Walaʻau ana ka hoa haʻiʻōlelo no ke koʻikoʻi o nā moʻolelo me ka ʻike i ili mai ma nā mele. Komo akula ʻo ia i ka walaʻau no ka manaʻo nui o nā mele koʻihonua me ke kumu i manaʻo ʻia ai ʻo Hawaiʻi ka hiapo o nā mokupuni. Hoʻopuka akula ʻo ia, ua ea mai ʻo Hawaiʻi Mokupuni mai ke kai mai i ka hōʻea mua ʻana mai o nā Hawaiʻi mai Kahiki. ʻO ia hoʻi, ua hoʻokaʻina ʻia ke mele koʻihonua ma ke ea ʻana aʻe o nā mokupuni ma ka waihona noʻonoʻo o ka Hawaiʻi. Ua hōʻea mua ke kanaka ma Hawaiʻi Mokupuni a huakaʻi aku nō i ka ʻākau i Kauaʻi me Niʻihau mā.

Ua maha ka naʻau i ka lohe ʻana i kēia manaʻo. Ua māmā nō hoʻi ka lunaʻikehala. ʻO nā Hawaiʻi, he poʻe i kūkulu maiau i ka naʻauao mai nā kuana like ʻole. ʻAʻole i hāiki ka noʻonoʻo. He mau mana like ʻole o ka moʻolelo hoʻokahi. He mau hālau like ʻole o ka ʻike. ʻAʻohe hewa o ka makawalu o ka ʻike. ʻO ia ke kumu i lehulehu a manomano ai ka ʻike a ka Hawaiʻi. I loko o ka ʻoluʻolu ʻole o koʻu noho kānalua ʻana i ka ʻike kuʻuna, he haʻawina ko laila. Ma o ka ʻoluʻolu ʻole au i ʻike ai i ke koʻikoʻi o ka hoʻokuanaʻike, ka noke a ʻimi i nā ʻaoʻao like ʻole, a me ka nalu.

Ma ke ʻano he makua, he kumu paha, he haumāna, he ʻōlelo Hawaiʻi - he aha ko kākou kuleana i ka ʻike a kūpuna? Eia kēia e paipai aku ana i ka hoʻopōʻaiapili a hoʻokuanaʻike mau ʻana i ka ʻike. Eia kēia e paipai aku ana i ka hoʻomau ma ka hoʻopuka a laha ia mau kumuwaiwai e hāpai ana i ka ʻōlelo a ʻike kanaka ma nā ʻano kino o kēia au e holo ana i mea paepae ai ma luna o ke kahua i loaʻa mua i mea e kū hilinaʻi ai nā hanauna e hiki mai ana. ʻO ko kākou kuleana ka hoʻomālamalama aku i nā kūʻono pouli.

He mea maʻamau nō paha kēia ʻano kānalua ʻana o ke kamaliʻi i ka ʻike, i kou kahua nō hoʻi? Ua loaʻa paha kēia ʻano wā ma kou ola? Inā nō, e palapala mai nō i kou mau manaʻo ma lalo iho a wehewehe mai i ke ala āu i hele ai a mālamalama.