No Ka Pila Hale 499
ʻO kā kākou mau lanakila a pau o kēia au, ka laʻi o ko kākou nohona, ua pili i kekahi hana a koho i hoʻoholo ʻia e nā hanauna o mua aku. E nalu kākou i ia manaʻo. Inā he ʻoiaʻiʻo nō ua manaʻo lā, he ʻoiaʻiʻo pū kēia: ʻo nā ʻīnea o kākou, ua pili i kekahi hana a koho i hoʻoholo ʻia e nā hanauna o mua aku. ʻAʻole kēia he hoʻāhewa i ka hana a nā hanauna o mua aku, akā, he hoʻomaopopo nō hoʻi ia --ʻo kā kākou mau hana, ua pono e hoʻoholo ʻia me ka noʻonoʻo ʻia o ka hanauna e hiki mai ana, a ia hanauna iho, a ia hanauna iho.
ʻO ka laʻana e ʻike maoli ai kākou a pau i ka ʻoiaʻiʻo o kēia manaʻo, ʻo ia ke kānāwai o ka makahiki 1896 i pāpā i ke aʻo ma ka ʻōlelo Hawaiʻi ma nā kula o Hawaiʻi nei. Ua pā maoli, ua pā ʻino nō hoʻi, he mau hanauna i ia kānāwai i hoʻoholo ʻia e ko mua aʻe. He kumuhana nōhihi naʻe ia kānāwai, ʻoiai, ua hoʻoholo ʻia ma ia wā nui o ka ʻīnea a pilikia ma Hawaiʻi nei. Ua hoʻoholo ʻia me ka manaʻo ʻino i ka Hawaiʻi. Akā, he laʻana ahuwale a koʻikoʻi nō ia no kākou poʻe ʻōlelo Hawaiʻi. He laʻana ia i pā ai ka mauli o kākou Hawaiʻi o kēlā kenekulia aku nei, kēia kenekulia, me nā kenekulia e hiki mai ana.
Ma ka laulā, ke walaʻau nei au no nā kānāwai e hoʻoholo ʻia nei i kēia mau lā e pā ai ke ola o kā kākou mau keiki a moʻopuna. Ma ke kikoʻī, he laʻana kēia pila i ʻāpono ʻia ma ka Hale ʻo HB 499. Ua lohe paha ʻoe no kēia? He pila ia e ʻae ana i ka hoʻolōʻihi i nā ʻaelike hoʻolimalima o nā ʻoihana a papahana ma nā ʻāina o kākou, ka lehulehu ākea, i kahukahu ʻia e ke aupuni. ʻO kekahi hapa o ia ʻāina, he ʻāina lei aliʻi.
Ma ka ʻoiaʻiʻo, i loko o koʻu mau makahiki he 20 a ʻoi ma ka honua nei, ʻaʻole au komo nui i ka noʻonoʻo a kūkā no nā kānāwai hoʻoholo a ʻāpono ʻia ma ke ʻaha kau kānāwai o kēlā me kēia makahiki. Ma ke kula nui, ua koikoi mau ʻia mākou haumāna e hoʻouna aku i nā leka kākoʻo i nā pila e hoʻoholomua ana i ke aukahi hoʻōla ʻōlelo Hawaiʻi. Ma waho naʻe o kēlā, ʻaʻole au i komo iki i ia ʻano hana kākoʻo a kākoʻo ʻole i nā pila i pili i nā kumuhana ʻē aʻe, nā kumuhana koʻikoʻi no kākou ma Hawaiʻi.
He minamina maoli nō. Ua kupu mai naʻe ka manaʻo, penei paha kekahi hapa o kākou. Ua paʻa loa paha i nā hana o kēlā lā kēia lā, ʻaʻole paha kākou noʻonoʻo iki no kēia mau kānāwai, he noho wale i ka hopena i hoʻoholo ʻia e haʻi. No laila, e nā hoa, eia nā keʻehina aʻu e ʻimi nei e hana e lapaʻau ai i kēia pilikia o koʻu ola:
1. E heluhelu, hoʻolohe, a nānā i ka nūhou, ʻoiai, pēlā e ili ai ka ʻike no nā hana o ke au nei:
Ua lohe mua au no ka Pila Hale 499 ma ka nūhou. A laila, ua hoʻomaka au e ʻike i ka walaʻau ʻia ma ke kūlelepaho. Eia ma lalo iho nā kumuwaiwai nūhou aʻu e hoʻolohe a heluhelu pinepine ana:
I kēia manawa ʻānō, ʻaʻohe nūhou ma ka ʻōlelo Hawaiʻi piha e kū nei ma waho aku o ko Ke Aolama. Ua loaʻa pū ʻo Kauakūkalahale, ko ka Honolulu Star Advertiser kōlamulamu ʻōlelo Hawaiʻi i hoʻopuka ʻia ma kēlā me kēia Poʻaono. Ua hoʻomaka pū ka Civil Beat e unuhi i nā moʻolelo nūhou i ka Hawaiʻi ma Ka Ulana Pilina. Inā ua ʻike paha ʻoe i kekahi kumuwaiwai nūhou ʻōlelo Hawaiʻi i helu ʻole ʻia, e ʻoluʻolu e kaʻana mai nō.
He maikaʻi pū ka makaʻala ma ke kūlelepaho. Maliʻa uhaiāholo ʻoe i kekahi mau waihona i hoʻopuka manaʻo no nā kānāwai, he ala kēia e lohe mua ai ʻoe no nā mea e hana ʻia nei ma ke aupuni. Pono naʻe e hoʻomaopopo a hana i ke keʻehina o lalo iho.
2. Nāʻana, noiʻi, kūkā:
ʻO kekahi mea koʻikoʻi e ʻike ai ʻoe, he kuanaʻike ko kēlā me kēia poke nūhou. No laila, maikaʻi ka heluhelu ʻana i kekahi mau ʻatikala mai nā wahi ʻokoʻa, a maikaʻi pū ke kūkā ʻana me ka poʻe. Iaʻu e noiʻi ʻana no ka Pila Hale 499 ua loaʻa mai kēia kēia wikiō o ke Kiaʻāina Waiheʻe me kona hoa loio ʻo Collin Kippen no kēia kumuhana. Ua maikaʻi pū ka ʻimi ʻana i ke kūmole a heluhelu ʻana i ka pila me kona ʻikepili. Eia kekahi kumuwaiwai o ke aupuni o Hawaiʻi no ka ʻimi ʻana i nā Pila, ka ʻikepili, me kona kūlana: https://www.capitol.hawaii.gov/.
3. Noʻonoʻo pono a hana:
Aia nō a loaʻa ka ʻikepili a me kou wā e nalu a noʻonoʻo pono ai, ua pono e hana ʻia kekahi ʻano mea. Ma ka liʻiliʻi loa, he hōʻike a hoʻouna paha i leka kākoʻo a kākoʻo ʻole paha. A i ʻole paha, he naue a kaʻi huakaʻi e hōʻike aku i ka lehulehu i ke kūpono a kūpono ʻole paha o kēia pila. Ua ʻoi loa aku ka maʻalahi i kēia mau lā, ʻoiai, ua hōʻike ahuwale ʻia kāu mau mea e hana ai ma ke kūlelepaho. E laʻa hoʻi me kēia, kā @alohaadvocacy i hoʻopuka ai ma kona waihona instagram. A i ʻole kēia, ko @nativehawaiianlegal i hoʻopuka ai he mau mahina aku nei ma mua o ka ʻāpono ʻia o ka Pila 499. ʻO ka mea nui ʻo ia ka hana maoli ʻana, me ka hana koke ʻana ke holo kou manaʻo.
ʻIke au ʻaʻole kēia he hana maʻalahi. He hana maoli nō ia. He hana paʻakikī nō ia. He hana ia a ma ʻō aku o nā kuleana a pau āu e ʻauamo ana. Akā, eia kaʻu e hoʻomaopopo mau ana iaʻu iho ke kupu mai ia ʻano noʻonoʻo: he paʻakikī pū ka hana ʻole ʻana i kekahi mea. ʻOiai, ke hoʻoholo a ʻāpono ʻia nā kānāwai kūpono ʻole, ili ka hopena ma nā hanauna e hiki mai ana. Pā maoli, a pā ʻino lākou i ka hopena. Eia kākou he 30 a ʻoi makahiki o ka hoʻāʻo e lapaʻau i ka hopena o ka pāpā ʻia o ke aʻo ma ka ʻōlelo Hawaiʻi. No laila, inā ua hiki ke makaʻala a mālama i ko kākou mau kumuwaiwai - ʻo ka ʻōlelo, ka ʻāina, a me ka mālama i ko kākou pono, e hana hoʻi kākou e like me ka mea i hiki.
